جواهرات ملی ایران
تاج پهلوی ، تاجی برگرفته از هنر ساسانیان
تاج پهلوی در سال 1304 ه.ش. به دستور رضا پهلوی، بنیانگذار سلسله پهلوی، ساخته شد و جایگزین تاج کیانی گردید. تاج کیانی در سال 1212 ه.ش. به دستور فتحعلیشاه ساخته شد و تا سال 1305 ه.ش. برای تاجگذاری و دیگر مراسم رسمی توسط همه پادشاهان استفاده می‌شد. دباره تاج کیانی اینجا بیشتر بخوانید.
بعد از این‌که رضا پهلوی به قدرت رسید دستور داد تاج جدیدی جایگزین تاج کیانی شود. او حاضر نبود در مراسم تاجگذاری، تاج متعلق به شاهان قاجار را روی سرش بگذارد. بنابراین ساخت تاج جدید زیر نظر حاج سراج الدین جواهری، جواهر ساز معروف قفقازی که جواهرساز امیر بخارا هم بوده، در دستور کار قرار گرفت.
در سال 1347 ه.ش. تیمی از طرف دانشگاه سلطنتی تورنتوی کانادا برای بررسی گنجینه جواهرات خزانه ملی، وارد ایران شدند و تحقیقات گسترده‌ای روی جواهرات ایران انجام دادند که نتایج آن در قالب یک کتاب با نام جواهرات سلطنتی ایران به چاپ رسید و اطلاعاتی که در این نوشته موجود است بر اساس مطالب این کتاب می‌باشد.
طراحی تاج پهلوی
در طراحی تاج پهلوی از المان‌ها و موتیف‌های دوران ساسانی استفاده شد. دلیل این انتخاب شکوه و جلال ایران در دوره ساسانیان، بوده است. زمانی که سرزمین پارس به یکی از قدرت‌های دنیا تبدیل شده بود. چهار پنل پله‌ای شکل در چهار طرف تاج از فرم تاج‌های دوره ساسانی گرفته شد. نماد خورشید به نشان میترا، الهه مهر می‌باشد. در کتاب «اوستا» از میترا با عنوان «ایزد روشنایی و فروغ و نور» یاد شده است.
در دو طرف تاج زیر نماد خورشید حلقه‌ای با روبان‌هایی که در حال رقص در باد هستند قرار گرفته است.
این حلقه‌ها در دوره ساسانی نشان قدرت پادشاهی بوده است. این نشان در سکه‌ها و مُهرهای دوره ساسانی نیز قابل دیده شده است. علاوه بر آن این نشان در نقش رستم (در شمال شیراز) و طاق بستان(در کرمانشاه) نیز قابل مشاهده می‌باشد.
در قسمت جلوی تاج، جایی که پر قرار گرفته، پایه‌ایی از جنس طلا با تزئین الماس قرار گرفته که احتمالا طرح آن از گلهای لوتوس برگرفته شده است. گل لوتوس یا نیلوفر آبی در بسیاری از حجاری‌ها و تزئینات به‌جا مانده از دوران اشکانی، ساسانی و هخامنش دیده شده است. این طرح در قسمت‌های مختلف تاج تکرار شده است.
سنگهای قیمتی به‌کار رفته در تاج پهلوی
پایه فلزی تاج پهلوی ترکیبی از طلا و پلاتین است. ترکیبی از سنگ‌ها زمرد، الماس، یاقوت کبود و مروارید زیبایی و ارزش تاج را دو چندان کرده است.
در مجموع 3380 قطعه الماس، 5 قطعه زمرد، دو قطعه یاقوت کبود و 369 قطعه مروارید در تاج پهلوی به‌کار رفته است.
الماس‌ها
از بین 3380 قطعه الماس، بزرگ ترینشان الماس زردِ قرار گرفته در نماد خورشید در جلوی تاج به وزن حدود 60 قیراط است. دو الماس زرد دیگر در برش کوشن در دو خورشید در کناره‌های تاج به‌کار رفته که هر کدام وزنی حدود 12 قیراط دارند. یک قطعه الماس بی رنگ در برش مارکیز و به وزن حدود 10 قیراط در قسمت جلوی تاج بالای نماد خورشید قرار گرفته است.
زمردها
5 قطعه زمرد سبز کلمبیایی در تاج پهلوی به‌کار رفته است. درشت ترین زمرد به وزن حدود 100 قیراط در میانه طرح خورشیدِ پشت تاج قرار گرفته است. یک قطعه زمرد بیضی به وزن حدود 65 در قسمت بالای تاج جایی که گلهای لوتوس روی کلاه مخمل قرمز به یکدیگر می‌رسند، کار شده است. سه قطعه زمرد هر کدام به وزن حدود 14 قیراط در قسمت جلوی تاج یکی بالای نماد خورشید و دو دیگر در دو طرف نماد خورشید قرار گرفته‌اند.
یاقوت‌ها
دو یاقوت کبود در دو طرف نماد خورشید در پشت تاج قرار گرفته‌اند که هر کدام وزنی حدود 20 قیراط دارند.
مرواریدها
مرواریدها در سه ردیف روی تاج پهلوی قرار گرفته‌اند.
ردیف پایینی دارای 87 قطعه مروارید با قطر حدود 7 میلی‌متر است. ردیف میانی 94 قطعه مروارید با قطر حدود 6.5 میلی‌متر را در خود جای داده است. و در ردیف بالایی روی لبه‌های پلکانی تاج، 188 قطعه مروارید با قطر حدود 5.5 میلی‌متر قرار گرفته است.
وزن تاج که شامل پایه فلزی، کلاه مخملی و سنگهای قیمتی روی آن می‌باشد، حدود 2 کیلوگرم است. ابعاد تاج پهلوی حدود 20 در 20 سانتی‌متر می‌باشد.
سرانجام تاج پهلوی
تاج پهلوی اولین بار در تاریخ 4 اردیبهشت 1305 برای تاجگذاری رضاشاه پهلوی استفاده شد و پس از آن در تاریخ 25 شهریور 1320 برای تاجگذاری محمدرضا پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. این تاج بعد از انقلاب ایران در خزانه ملی جواهرات ایران نگهداری می‌شود.
