الماس شاه ، الماسی که ایران برای عذرخواهی به روسیه هدیه داد

الماس شاه در یک برهه تاریخی باعث بهبود روابط بین ایران و روسیه شد و از آغاز یک درگیری نظامی بین این دو کشور جلوگیری کرد.

الماس شاه نامش را از حاکمان سابق سلسله نظام شاهیِ احمدناگر Ahmednagar گرفته است. این سلسله که بنیانگذار آن ملک احمد نظام شاه بوده، از سال 1490 تا  1633 میلادی بر یکی از ایالت‌های هند به نام ایالت دِکَن حکومت می‌کردند. سه نام این الماس حک شده است. اولینِ این اسامی، برهان نظام شاه دوم است که که با توجه به سالی که زیر آن حک شده متعلق به سال 1000 هجری قمری معادل 1591 میلادی می‌باشد.

ویژگی های الماس

الماس شاه یک الماس زرد رنگ 88.7 قیراطی برش تیبل کات است. شفافیت و پاکی این الماس به قدری خاص و استثنایی است که هنگام تراش برخی از وجه‌ها دست نخورده باقی مانده است. به همین دلیل در فرآیند برش الماس، وزن کمتری از آن هدر رفته است. گفته شده که وزن الماس راف اولیه حدود 95 قیراط بوده است. این الماس اکنون در اختیار کرملین و در روسیه است اما در طول مسیر خود از هند به مسکو مدتی هم در اختیار ایران بوده است.

الماس شاه در هند

با توجه به اولین کتیبه تاریخ‌دار این الماس که مربوط به سال 1591 میلادی است و با توجه به اینکه اسامی دیگر به ترتیب به قدرت رسیدن در سلسله نظام شاهی بودند، به احتمال زیاد این سنگ در نیمه دوم قرن شانزدهم کشف شده است. از آن‌جایی که معادن گلکوندا نیز در همین دوره بیشترین استخراج الماس با این کیفیت را داشته، به احتمال زیاد این الماس نیز متعلق به همین معدن می‌باشد.

این الماس در سال 1600 میلادی هم‌زمان با اشغال منطقه دکن توسط نیروهای امپراطور بزرگ اکبرِ مغول مصادره شد و به دربار امپراطور اکبر در آگرا رسید. بعد از مرگ امپراطور اکبر در سال 1605 میلادی، الماس به فرزندش جهانگیر به ارث رسید. در سال 1628 میلادی الماس به جانشین جهانگیر، شاه جهان رسید. دومین کتیبه در سال 1051 هجری قمری معادل 1641 میلادی در دربار شاه جهان روی الماس حک شد.

الماس بعد از شاه جهان، به پسرش، اورنگ زیب رسید. او این الماس را در قابی از یاقوت قرمز و زمرد در بالای تخت پادشاهی خود نصب کرد. سپس الماس به دست سلسله نه چندان معروفی از مغول‌ها رسید. عمر این سلسله چندان طولانی نبود و حاکمان آن شامل بهادر شاه، جهاندار شاه، فرخ‌سیار و سرانجام به محمدشاه رسید.

الماس شاه در ایران

در سال 1739 میلادی در زمان محمدشاه، نادرشاه از ایران به هند لشکرکشی کرد. بعد از تصرف دهلی و آگرا، نادرشاه با حجم عظیمی از غنیمت‌های جنگی به ایران بازگشت. گفته شده او برای حمل این غنایم از 700 فیل و 4000 شتر و 12000 اسب استفاده کرده بود و مردم ایران حداقل برای سه سال از پرداخت مالیات معاف شدند. الماس شاه نیز یکی از این غنایم بود و به این ترتیب به ایران رسید. از جمله سنگ‌های معروف دیگر که در این غنایم بوده، می‌توان به الماس کوه نور، دریای نور نیز اشاره کرد.

بعد از ترور نادرشاه در سال 1747 میلادی معادل 1126 هجری شمسی  ایران حدود 50 سال درگیر جنگ‌های داخلی بود و در نهایت در سال 1175 هجری شمسی آغامحمدخان قاجار به قدرت رسید و سلسله قاجار را پایه‌گذاری کرد. الماس شاه همراه با سایر جواهرات و دارای‌های نادرشاه افشار بعد از شکنجه فجیع شاهرخ میرزا نوه نادرشاه، توسط آغامحمدخان به دست او افتاد.

این گنجینه بعد از آغا محمدخان قاجار به فتحعلیشاه قاجار رسید و سومین کتیبه که در سال 1242 هجری قمری معادل 1205 هجری شمسی نام سلطان صاحبقران فتحعلیشاه روی آن حک شده مربوط به همین دوران است.

خروج الماس شاه از ایران

فتحعلیشاه در سال 1177 هجری شمسی پسرش عباس‌میرزا را به عنوان ولیعهد و والی آذربایجان منصوب کرد. عباس‌میرزا بعدها به عنوان فرمانده ارتش ایران منصوب شد. در سال 1183 هجری شمسی فرماندهی لشکری متشکل از 30 هزار نفر را به سمت روسیه به عهده داشت اما شکست خورد و مناطقی از ایران را از دست داد.

حدود 20 سال بعد با سازماندهی مجدد ارتش ایران توسط مستشاران نظامی انگلیسی برای دومین بار به روسیه حمله کرد. در سال اول جنگ او توانست تمامی اراضی از دست رفته را بازپس بگیرد اما در ادامه به دلایل مختلفی لشکر او شکست خورد. در نتیجۀ این شکست ایران قفقاز را به روسیه داد و عوامل تجاری و سیاسی روسیه حق دخالت در امور ایران را پیدا کردند.

در پی این عادی‌سازی روابط دو کشور، دیپلمات‌ها مبادله و در پیاتخت‌های یکدیگر اقامت گزیدند. در سال 1207 هجری شمسی الکساندر سرگیویچ گریبایدوف، سفیر کبیر روسیه در ایران به قتل رسید. درباره قتل گریبایدوف روسی اینجا بیشتر بخوانید.

این قتل در نتیجه برخی اعتراضات نسبت به سیاست‌های دولت روسیه و گریبایدوف انجام شد. دولت روسیه خواستار مجازات شدید مسئولین قتل شد. از طرفی از آنجا که ایران در دو جنگ پی در پی مناطق زیادی از ایران را از دست داده بود تمایلی نداشت که دوباره وارد جنگ با روسیه شود. فتحعلي شاه قاجار، بلافاصله هياتی را برای عذرخواهی به روسيه فرستاد و چون روسيه درگير جنگ با عثمانی بود، عذرخواهی را قبول و حمله به ایران را متوقف کرد. این هیات که به سرپرستی عباس میرزا و همراهی خسرو میرزا(هفتمین پسر عباس میرزا) بود، همراه با هدایایی برای عذرخواهی روانه روسیه شدند.

آن‌ها هدیه ارزشمندی به نام الماس شاه را برای عذرخواهی پیشکش مقامات روسیه کردند. و به این ترتیب الماس شاه از ایران خارج شد و به دست روسیه افتاد.