صندوق الماس روسیه و جواهراتی که از اغتشاشات انقلاب در امان ماندند

صندوق الماس روسیه یکی از گران‌بها ترین مجموعه‌های جواهرات در دنیا است. بخشی از این صندوق را جواهرات سلطنتی متعلق به خاندان رومانف تشکیل می‌دهد که از انقلاب و اغتشاشات بعد از آن در امان ماندند.

نمایشگاه عمومی صندوق الماس، یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری روسیه است. این صندوق در اسلحه‌خانه کرملین نگهداری می‌شود. یکی از معروف‌ترین جواهراتی که در این محل نگهداری می‌شود، تاج امپراطوری روسیه با 4936 قطعه الماس و اسپینل معروف 398.6 قیراطی است. این تاج سلطنتی 260 ساله نمادی از سلطنت سلسله رومانف ‌ها در روسیه است. برای دیدن بخشی از این جواهرات در یک نمایشگاه آنلاین رایگان اینجا کلیک کنید.

تاسیس صندوق الماس روسیه

تاریخ تاسیس صندوق الماس به بیش از 300 سال قبل برمی‌گردد. این صندوق در سال 1719 به عنوان بخشی از وزارت دارایی روسیه در زمان پِتر یا پیترِ کبیر ساخته شد. مالکیت این جواهرات متعلق به دولت و خانواده رومانف بود و مقرر شد هر امپراطوری قطعات جواهراتی را به این مجموعه اضافه کند، اما کسی از خاندان سلطنتی و دولت رومانف نبایستی قطعه‌ای از جواهرات این صندوق را می‌فروخت. پِترِ کبیر تمام قطعات مورد استفاده در مراسم تاجگذاری و جواهرات ارزنده‌ای متعلق به قرون 15، 16 و 17 میلادی را به صندوق الماس واگذار کرد.

در سال 1914 با آغاز جنگ جهانی و احتمال آسیب رسیدن به جواهرات، همه آن‌ها به دقت بسته‌بندی شدند و از سن‌پترزبورگ به مسکو برده شدند و در زیرزمین کاخ کرملین قرار گرفتند. اما جواهرات هرگز به خانواده رومانف برگردانده نشد. در سال 1917 و قبل از پایان جنگ جهانی اول، امپراطوری روسیه توسط انقلاب بولشوویک‌ها سرنگون شد. صندوق الماس نیز درگیر دو دهه هرج و مرج، دزدی، سوءمدیریت و انحلال شد.

سرنوشت آخرین اعضای خانواده رومانف

بعد از انقلاب بولشویک‌ها، نیکلای دوم به همراه همسر و پنج فرزندش در ظاهر برای حفظ جانشان در محلی به نام توبولسک حصر خانگی شدند. رومامف‌ها وسایل شخصی و از جمله جواهراتشان را با خود بردند تا به خیال خودشان در تبعید با فروش این جواهرات گذران زندگی کنند. مدتی بعد خانواده رومانف به یکاترینبورگ تبعید شدند. آن‌ها جواهرات و الماس‌های زیادی را به لباس‌های زیر دخترانشان دوختند تا بتوانند از کشور خارج کنند اما کمی بعد بولشویک‌ها به محل استقرار آن‌ها حمله کردند و تمام اعضای خانواده را از بین بردند. حدود 41 هزار قطعه الماس به وزن حدود 9 کیلوگرم در لباس‌های قربانیان کشف شد به گفته برخی تعداد الماس‌های دوخته شده به لباس‌ها به‌قدری زیاد بود که گلوله‌ها هنگام برخورد با آن‌ها منحرف می‌شدند و بولشویک‌ها به کمک سرنیزه آن‌ها را از بین بردند.

فروش جواهرات صندوق الماس روسیه بعد از انقلاب بولشویک‌ها

رهبران بولشویک از طرفی به دلیل نیاز شدید مالی و از طرفی به دلیل نشان دادن انزجار از اشرافیت اقدام به فروش برخی از جواهرات دولتی روسیه کردند. آن‌ها ابتدا جواهرات سلطنتی را برای عکس گرفتن و نمایش عمومی در معرض دید گذاشتند. تا جایی که یک خبرنگار آمریکایی که برای دیدن این جواهرات آمده بود توانست تاج امپراطوری روسیه را روی سرش بگذارد و از حس خود گزاشی بنویسد. به دلیل همین ضعف امنیت و نداشتن موجودیِ مشخص از تعداد جواهرات، این قطعات به سرعت ناپدید می‌شدند. در سال 1919 ماموران گمرک در نیویورکِ آمریکا گروهی روس را همراه با قطعات زیادی از جواهرات دولتی روسیه دستگیر کردند.

در نهایت در سال 1920 بولوشویک‌ها تصمیم گرفتند که از تمام جواهرات لیستی تهیه کنند و آن‌ها را در جایی مشابه به صندوق الماس قبلی ذخیره کنند. در واقع صندوق الماس که در سال 1917 منحل شده بود دوبار در این سال راه اندازی شد. کمیته‌ای متشکل از 63 نفر مسئول تهیه لیست جواهرات شدند، اما مشخص شد که تعدادی از افراد این کمیته هم اقدام به دزدی از این جواهرات کردند. تمام اعضای کمیته به دادگاه معرفی شدند و 23 نفر از آن‌ها اعدام شدند.

تهیه لیست موجودی جواهرات صندوق الماس روسیه

کمیساریای مالی جماهیر شوروی سوسیالیستی در سال 1922، کمیته ارزیابی دیگری را برای تهیه لیستی از موجودی جواهرات، به سرپرستی کانی‌شناس معروف و خوش‌نام روسی به نام الکساندر اوگنویچ فرسمن منصوب کرد. در لیستی که فرسمن تهیه کرده بود 25300 قیراط الماس ذکر شده بود که بسیار از آن‌ها بیش از 5 قیراط وزن داشتند. نام بسیاری از الماس‌های قابل توجه مانند الماس اورلوف 189 قیراطی و الماس شاه 88.6 قیراطی، که زمانی متعلق به ایران بود، در این لیست به چشم می‌خورد. درباره سرگذشت الماس شاه اینجا بیشتر بخوانید. از جمله جواهرات دیگری که در لیست فرسمن وجود داشت می‌توان به 3200 قیراط زمرد که بیشترشان متعلق به کلمبیا بودند، 2600 قیراط یاقوت کبود کشمیر و سیلان اشاره کرد. در کمال تعجب تنها 200 قیراط یاقوت قرمز در این گنجینه وجود داشت که فرسمن این مساله را ناشی از باور خرافی تزارها درباره رنگِ خون یاقوت قرمز می‌دانست.

بخشی از حقایقی که هنگام تهیه لیست جواهرات صندوق الماس مشخص شد

تا قبل از بررسی‌های فرسمن گمان بر این بود که سنگ قرمز میانی تاج امپراطوری روسیه، یک قطعه یاقوت قرمز درشت است که فرسمن به این نتیجه رسید که این سنگ یک قطعه اسپینل است. همچنین قطعه دیگری که یک سنگ قرمز به شکل تمشک داشت تا آن زمان تصور می‌شد که یاقوت قرمز است اما مشخص شد که این سنگ یک قطعه روبلایت که نوعی تورمالین است می‌باشد.

در این لیست تعداد کمی سنگ‌های متعلق به روسیه از جمله الکسانداریت، آمیتیست و . . . بود که نشان می‌داد تزارها علاقه زیادی به سنگ‌های خارجی داشتند و سنگ‌های متعلق به روسیه را با دست و دلبازی به افراد خارجی هدیه می‌دادند.

موجودی جواهرات روسیه همچنین شاملی 51 تخم‌مرغ از برند فابرژه بود که در سال‌های 1885 تا 1961 به مناسبت عید پاک برای اعضای خانواده سلطنتی ساخته می‌شد. درباره تخم‌مرغ های عید پاک خانواده رومانف اینجا بیشتر بخوانید.

فروش عمده جواهرات صندوق الماس روسیه در لندن

در سال 1927 شوروی فروش عمده گنجینه روسیه را اعلام کرد. 154 قطعه شامل سنگ قیمتی، جواهر و قطعاتی از جواهرات تاجگذاری در یک حراجی در لندن با عنوان “جواهرات دولت روسیه” به فروش رسید. دولت شوروی تا سال 1936 بی سرو صدا به فروش گنجینه جواهرات روسیه ادامه داد. تا پایان دهه 1930 بیش از نیمی از جواهرات صندوق الماس که توسط فرسمن در سال 1922 لیست شده بود به فروش رسید. از 51 عدد تخم‌مرغ فابرژه تنها 10 عدد در صندوق الماس باقی مانده است. اما بسیاری از جواهرات تاریخی که برخی از آنها به دهه 1300 برمی‌گر‌دند همچنان در گنجینه جواهرات روسیه موجود است.

رشد موجودی صندوق الماس روسیه

اگرچه دولت رومانف‌ها مقادیر زیادی الماس و جواهرات جمع‌اوری کردند اما هرگز تولیدکننده الماس نبودند. بعد از جنگ جهانی دوم و هم‌زمان با جریان صنعتی شدن، شوروی به عرضه ثابت الماس نیاز داشت، اما ذخایر موجود در صندوق الماس کفاف این نیاز را نمی‌داد. در نهایت در سال 1946 شوروی با اطمینان از وجود ذخایر معدنی الماس در محلی در سیبری برنامه‌ای برای اکتشاف ایم ذخایر آغاز کرد. هشت سال بعد در سال 1954 زمین‌شناسان روسی لوله‌های کیمبرلیت الماس را در دو منطقه کشف کردند.

در دهه 1960 از این معادن سالانه بیش از 10 میلیون قیراط الماس استخراج می‌شد که 20 درصد آن به طرز قابل توجهی کیفیت جواهی داشتند. یکی از این مناطق حدود 40 سال مورد بهره‌برداری قرار گرفت که در طول این مدت بیش از 100 میلیون قیراط الماس در اختیار دولت شوروی گذاشت که حدود 25 میلیارد دلار به اقتصاد این کشور کمک کرد.

از زمانی که روسیه استخراج الماس را آغاز کرد مجموعه جواهرات صندوق الماس رشد قابل توجهی داشته است. صندوق الماس روسیه همواره قطعات الماس راف بزرگتر از 50 قیراط و الماس‌های تراش خورده بزرگتر از 20 قیراط را خریداری می‌کند. به عنوان مثال می‌توان به الماس320.7 قیراطی معروف به الماس الکساندر پوشکین که به افتخار رمان‌نویس و شاعرو معروف روس در اوایل دهه 1800 نامگذاری شده، اشاره کرد.

نمایش عمومی صندوق الماس روسیه

مجموعه صندوق الماس از زمان انقلاب بولوشویک‌ها تا سال 1967 از دید عموم پنهان بود. تا این‌که در سال 1967 به مناسبت پنجاهمین سالگرد انقلاب بولوشویک‌ها به نمایش درآمد و از آن به بعد به دلیل استقبال بینظیر مردم از سال بعد از آن به نمایشگاهی دائمی بدل شد. . در سال 1967 ارزش جواهرات صندوق الماس روسیه حدود 7 میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد. صندوق الماس روسیه در سال 2012 به مناسبت 250 امین سالگرد ساخت تاج بزرگ امپراطوری روسیه تصمیم به ساخت یک ماکت از تاج بزرگ امپراطوری گرفت.

این ماکت از جنس طلای سفید و با 11426 عدد الماس و 74 عدد مروارید و یک عدد تورمالین قرمز به جای اسپینل میانی ساخته شد. با توجه به اینکه به دلایل امنیتی امکان خارج کردن تاج اصلی از از کاخ کرملین وجود ندارد، این ماکت جایگزین آن برای نمایشگاه‌های داخلی و خارجی شده‌است. در سال 2012 حدود 15 میلیون دلار هزینه ساخت این تاج شد. در حال حاضر ارزش جواهرات صندوق الماس روسیه حدود 50 میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است.